داستان کوتاه فارسی قدمتی تقریباً به‌اندازه تاریخ ایران مدرن دارد. مبداء داستان کوتاه فارسی سال 1300 خورشیدی است، یعنی سالی که ایران می‌رفت تا وارد دوران مدرن‌سازی بشود و عصر تازه‌ای را شروع کند. با مجله بنوبوک همراه ما باشید.
داستان کوتاه فارسی با محمدعلی جمالزاده و مجموعه داستان «یکی بود یکی نبود» او شروع شد، با نویسندگانی چون صادق هدایت و کمی بعد از او بزرگ علوی و صادق چوبک گسترش یافت و پخته شد و در دهه‌های 30 و 40 و 50 با نویسندگانی چون ابراهیم گلستان و غلامحسین ساعدی و بهرام صادقی و شمیم بهار و… وارد عصر طلایی شد و چشم‌اندازهایی تازه به مناظری متنوع از زندگی فردی و اجتماعی گشود.
گروهی معتقدند که داستان کوتاه فارسی در ایران رشد چشمگیرتری نسبت به رمان داشته است و این را مرتبط با ریشه‌دار بودن سنت شعری در ایران و پیوند عمیق و محکم داستان کوتاه با شعر می‌دانند. بحث درباب اینکه در رمان موفق‌تر بوده‌ایم یا در داستان کوتاه در این مجال میسر نیست و این بحث مجالی دیگر می‌طلبد، اما قدر مسلم این است که داستان کوتاه فارسی از آغاز تا امروز دستاوردهای ارزنده‌ای داشته است.
در ادامه به معرفی بعضی آثاری پرداخته‌ایم که امروزه می‌توان از آنها به‌عنوان نمونه‌هایی کلاسیک و معیار در داستان کوتاه فارسی یاد کرد؛ آثاری که هر یک به‌نوعی یا آغازگر جریانی در داستان کوتاه فارسی هستند و سنتی را در داستان کوتاه فارسی بنا نهاده‌اند و یا سنتی قبلاً شکل‌گرفته را به اوج پختگی رسانده و نمونه‌هایی ماندگار از آن سنت ارائه داده‌اند.
یکی بود یکی نبود
داستان کوتاه فارسی رسماً با کتاب «یکی بود یکی نبود» محمدعلی جمالزاده آغاز شد و جمالزاده را به‌حق پدر داستان کوتاه فارسی لقب داده‌اند.
کتاب «یکی بود یکی نبود» از دیباچه، شش داستان کوتاه به نام‌های «فارسی شکر است»، «رجل سیاسی»، «دوستی خاله خرسه»، «درد دل ملا قربانعلی»، «بیله دیگ بیله چغندر» و «ویلان‌الدوله» و نیز مجموعه کلمات عوامانۀ فارسی تشکیل شده است.
یکی از وجوه اهمیت کتاب «یکی بود یکی نبود» دیباچه‌ای‌ست که جمالزاده بر این کتاب نوشته است. این دیباچه نوعی مانیفست ادبی درباره ضرورت دگرگونی اساسی نثر ادبی فارسی و ساده‌شدن نثر و نیز جدی انگاشتن داستان‌نویسی به‌شیوه غربی در ایران است.
جمالزاده در دیباچۀ کتاب «یکی بود یکی نبود» از رمان غربی سخن می‌گوید و رو آوردن ادبای ایرانی به رمان‌نویسی را به‌عنوان یک ضرورت مطرح می‌کند.
داستانهای کتاب «یکی بود یکی نبود» داستان‌هایی رئالیستی و اغلب طنزآمیزند. جمالزاده در داستان اول این کتاب، با عنوان «فارسی شکر است»، با ایجاد موقعیتی طنزآمیز، که محصول تلاقی یک آدم عامی با تیپ‌های مختلف اجتماعی‌ست، شکاف میان زبان مردم عادی با زبان علما و فرنگی‌مآبان را نشان می‌دهد و این‌گونه از زبان ساده در برابر زبان دشوار دفاع می‌کند.
کتاب «یکی بود یکی نبود»، ضمن نقد اجتماعی و فرهنگی و سیاسی‌ای که در داستانهای آن مطرح می‌شود، تلاشی‌ست برای جمع‌آوری اصطلاحات عامیانه و استفاده از این اصطلاحات در نثر ادبی.
داستان «درد دل ملا قربانعلی» یکی از داستانهای خواندنی و قابل توجه کتاب «یکی بود یکی نبود» است و حال‌وهوایی قدری متفاوت با دیگر داستانهای این کتاب دارد.
کتاب «یکی بود یکی نبود» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
https://www.bennubook.com/book/1520711
سه قطره خون
سنتی که جمالزاده با انتشار کتاب «یکی بود یکی نبود» در ادبیات ایران پایه گذاشت با صادق هدایت عمق پیدا کرد. هدایت با داستانهایش گامی بلند برای رشد و شکوفایی و کمال داستان کوتاه فارسی برداشت و پیچیدگی‌ها و تضادهای درونی انسان و مسائل هستی‌شناختی آدمی را وارد داستان کوتاه فارسی کرد.
داستانهای کوتاه صادق هدایت مجموعه‌ای‌ست متنوع که هم داستان‌هایی کلاسیک و رئالیستی با رویکرد انتقاد اجتماعی و فرهنگی را دربرمی‌گیرد و هم داستان‌هایی مدرن با روایت‌های ذهنی و غیرخطی و درونمایه‌هایی روانشناختی و هم گونه‌هایی دیگر از داستان کوتاه را.
هدایت نویسنده‌ای خلاق و اهل تجربه بود و پَرِش‌هایی بلند در داستان‌نویسی داشت. کتاب «سه قطره خون» او یکی از آثار شاخص داستان کوتاه فارسی است. کتاب «سه قطره خون» مجموعه داستانی‌ست شامل ده داستان کوتاه.
داستان «سه قطره خون» این مجموعه یکی از نمونه‌های کلاسیک و ماندگار داستان کوتاه مدرن فارسی و داستان «داش‌آکل»، که مسعود کیمیایی فیلم «داش‌آکل» را بر اساس آن ساخته است، یکی از نمونه‌های موفق و مثال‌زدنی داستان رئالیستی فارسی است.
داستان «سه قطره خون» داستانی‌ست با ساختاری پیچیده و غیرخطی درباره جنون و عشق و جنایت که حال‌وهوای داستانهای هول‌انگیز ادگار آلن پو را تداعی می‌کند و البته ساختار روایی آن پیچیده‌تر و مدرن‌تر از داستانهای آلن پو است.
داستان «داش‌آکل» یک داستان تلخ رئالیستیِ کلاسیک با روایتی خطی درباره عشقی به‌زبان‌نیامده و نیز روایت جدال خیر و شر و تنهایی دردناک آدمی‌ست که با جهان اطراف خود و زمانه‌‌ای که بنیادش بر مکر و حُقه‌بازی و نامردی بنا شده بیگانه است.
کتاب «سه قطره خون» را می‌توانید با رجوع به لینک‌های زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
https://www.bennubook.com/book/14583
https://www.bennubook.com/book/20549
انتری که لوطیش مرده بود
نمی‌شود از داستان کوتاه فارسی حرف زد و نامی از صادق چوبک و مخصوصاً کتاب «انتری که لوطیش مرده بود» او نیاورد.
کتاب «انتری که لوطیش مرده بود» مجموعۀ سه داستان کوتاه و یک نمایشنامه است. داستانهای «انتری که لوطیش مرده بود» و «چرا دریا طوفانی شده بود» از این مجموعه، دستاوردهایی مهم در داستان کوتاه فارسی به‌شمار می‌آیند و هر دو جزو بهترین‌های داستان کوتاه فارسی هستند.
داستان کوتاه «انتری که لوطیش مرده بود» داستانی تمثیلی درباره میمونی به نام مخمل است که با مرگ صاحبش، لوطی جهان، خود را به‌ناگهان رها می‌یابد اما نمی‌تواند زنجیری را که صاحبش به پای او بسته باز کند و پایش همچنان در زنجیر است و به‌رغم آزادی نمی‌تواند آن‌قدرها دور بپرد و به‌معنای واقعی رها شود.
داستان «چرا دریا طوفانی شده بود» ماجرای مردی‌ست که تازه پدر شده اما سَرِ اینکه پسرش واقعاً پسرِ خود او باشد حرف‌وحدیث و پچپچه‌هایی در گرفته است. داستان، به‌ویژه به‌لحاظ فضاسازی و دیالوگ، داستانی بسیار قدرتمند است و چوبک ماهرانه از طریق توصیف فضایی طوفانی و تصویر کردن آدمها و کامیون‌هایی گرفتار در لای و لجن، حال‌وهوای داستان و آدم‌های آن را ترسیم کرده است.
داستان دیگر کتاب «انتری که لوطیش مرده بود» داستانی‌ست به نام قفس که حال‌وهوایی تمثیلی دارد و تصویری‌ست از قفسی تنگ که مرغ‌وخروس‌هایی در آن در هم می‌لولند و کاری جز درهم‌لولیدن و به سروکلۀ همدیگر زدن و تخم‌گذاشتن و جوجه‌آوردن ندارند و آزادی عملشان محدود به همین قفس تنگ است و تقدیرشان در دست کسی که صاحبشان است و آنها را سر می‌بُرد یا تخم‌هایشان را برمی‌دارد و آنها فقط نظاره‌گر قربانی‌شدن یکدیگرند.
کتاب «انتری که لوطیش مرده بود» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
https://www.bennubook.com/book/1520519
در گذار روزگار
ابراهیم گلستان یکی از بهترین نویسندگان ایرانی و نویسنده‌ای منحصربه‌فرد در تاریخ داستان کوتاه فارسی است؛ نویسنده‌ای که تکنیک و ساختمان داستان و چگونه‌گفتن برایش مهم است.
نثر آهنگین یکی از ویژگی‌های بارز داستانهای ابراهیم گلستان و به‌قول معروف امضای اوست.
از ابراهیم گلستان شش اثر داستانی به چاپ رسیده که سه تای آنها مجموعه داستان‌اند. امروزه همۀ داستانهای کوتاه ابراهیم گلستان در دسترس نیستند و باید آنها را در بساط دست‌دوم‌فروشی‌ها و کتاب‌های اُفستی پیدا کرد اما گزیده‌ای از داستانهای کوتاه او در سالهای اخیر در کتابی به نام «در گذار روزگار» منتشر شده است.
کتاب «در گذار روزگار» دربردارنده بعضی از بهترین داستانهای کوتاه ابراهیم گلستان است که از جملۀ آنها می‌توان به داستان «با پسرم روی راه» اشاره کرد که نه فقط یکی از بهترین داستانهای کوتاه ابراهیم گلستان که از بهترین داستانهای کوتاه فارسی است.
داستان کوتاه «با پسرم روی راه» داستان پدر و پسری است که ماشین‌شان دوبار در جاده پنچر شده و چون بار دوم زاپاس همراهشان نیست پیاده به سمت آبادی‌ای می‌روند تا شاید تعمیرکاری پیدا شود و پنچری را برایشان بگیرد.
پدر و پسر در راه، گفت‌وگو و کَل‌کَل می‌کنند و باهم مسابقۀ دو می‌دهند و بعد به قهوه‌خانه‌ای می‌رسند. بیرون قهوه‌خانه معرکه‌ای برپا می‌شود که توجه پسر را به خود جلب می‌کند. پسر می‌خواهد همان‌جا بماند و معرکه تماشا کند. پدر، پسر را دَمِ قهوه‌خانه می‌گذارد و خودش با یک راننده کامیون می‌روند که پنچری ماشین را بگیرند.
داستان «با پسرم روی راه» از آن داستانهای ساده‌ای‌ست که پشت سادگی‌اش بسیار حرف نهفته است و گلستان با خودداریِ حرفه‌ایِ یک داستان‌نویس چیره‌دست دریافتِ آن حرف‌های نگفتۀ پشتِ ظاهرِ داستان را به خود خواننده وامی‌گذارد و این‌گونه ما را با داستانی چندلایه که می‌توان برداشت‌های مختلفی از آن داشت تنها می‌گذارد.
نثر آهنگین گلستان در داستان «با پسرم روی راه» بسیار خوش و سرِ جای خود نشسته و ضرباهنگ و بالاو‌پایین‌شدن‌های نثر در این داستان با ساختمان کلی داستان به‌خوبی هماهنگ است.
داستان «ماهی و جفتش» که یکی از داستانهای معروف گلستان و داستانی تمثیلی است هم در کتاب «در گذار روزگار» آمده است و همچنین داستان «لَنگ» که آن هم داستانی خواندنی‌ست.
کتاب «در گذار روزگار» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
https://www.bennubook.com/book/8096
عزاداران بیل
غلامحسین ساعدی را بنیانگذار رئالیسم جادویی در ایران می‌دانند. ساعدی نویسنده‌ای‌ست که مستقل از جریان رئالیسم جادوییِ امریکای لاتین و متکی به خلاقیت و نبوغ خودش در نویسندگی و قصه‌پردازی و با شمّ قوی‌اش در درک و شناخت عُمقِ جامعه‌ای که در آن می‌زیست، داستان‌هایی در نوع رئالیسم جادویی خلق کرد.
غلامحسین ساعدی شهرت خود را به‌عنوان نویسنده داستانهای رئالیسم جادویی بیش از هر چیز مدیون کتاب «عزاداران بیل» است. داستانهای کتاب «عزاداران بیل» داستان‌هایی به‌هم‌پیوسته‌اند که همگی در روستایی به نام بَیَل اتفاق می‌افتند. بَیَل در کتاب «عزاداران بیل» روستایی غریب با مردمی گرفتار فقر و جهل است و ساعدی در داستانهای این کتاب، ماهرانه واقعیت را به عوالم وهم‌انگیز و کابوس‌وار می‌کشاند و عواملی غریب و مرموز و وهمناک را وارد صحنۀ داستان‌ها می‌کند.
معروف‌ترین قصۀ کتاب «عزاداران بیل» قصۀ چهارم این کتاب است، یعنی همان قصه‌ای که داریوش مهرجویی فیلم معروف «گاو» را بر اساس آن ساخت و این فیلم به‌عنوان یکی از آغازگران موج نو سینمای ایران در تاریخ سینمای ایران ماندگار شد.
کتاب «عزاداران بیل» امروزه یکی از آثار کلاسیک و معیار در تاریخ داستان کوتاه فارسی است. ساعدی با این کتاب سنتی نو را در داستان کوتاه فارسی بنیان گذاشت.
نسخه‌های کاغذی و صوتی کتاب «عزاداران بیل» را می‌توانید با رجوع به لینک‌های زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
https://www.bennubook.com/book/122332
https://www.bennubook.com/book/986705
سنگر و قمقمه‌های خالی
بهرام صادقی یکی از پدیده‌های داستان کوتاه فارسی است. از او فقط دو کتاب به جا مانده و چند داستان پراکنده. رمان «ملکوت»اش بسیار معروف است اما اوج هنر داستان‌پردازی صادقی را باید در داستانهای کوتاهش که در کتاب «سنگر و قمقمه‌های خالی» منتشر شده‌اند، به‌ویژه چند داستان این کتاب، سراغ کرد.
بهرام صادقی نویسنده‌ای است که همه‌چیز، حتی نفسِ داستان را به بازی می‌گیرد. او در داستانهای کوتاهی که در دهه‌های 30 و 40 خورشیدی نوشت و در نشریات و سپس در کتاب «سنگر و قمقمه‌های خالی» منتشر کرد در کسوت نویسنده‌ای بسیار جلوتر از زمانۀ خود ظاهر شد؛ نویسنده‌ای خلاق با طنزی هوشمندانه و تکنیک‌ها و شیوه‌های بدیع در قصه‌نویسی.
بعضی داستانهای کتاب «سنگر و قمقمه‌های خالی» در حال و هوای داستانهای پُست‌مدرنیستی‌اند و این درحالی‌ست که در زمانی که صادقی این داستان‌ها را می‌نوشت، در ایران حرف و سخنی از پست‌مدرنیسم نبود.
بهرام صادقی در بسیاری از داستانهای کتاب «سنگر و قمقمه‌های خالی» با طنزی سیاه و نگاهی رندانه و موشکاف، از مردمِ شهرنشین و تنهایی‌ها و اضطرابهای آنها، روزمرّ‌گی‌ها و تفریحات‌شان و از بحران هویت، جامعۀ متأثر از مدرنیزاسیون، مردمِ سرخورده و مشوش در سالهای بعد از کودتای 28 مرداد 1332، کارمندانِ گرفتارِ ملال و دیگر مسائل انسان مدرن شهری سخن می‌گوید.
در کمدی سیاه بهرام صادقی همه‌چیز، از مناسبات و روابط عادی گرفته تا جنون و مرگ، دستمایۀ شوخی‌اند. صادقی در داستانهایش با نگاهی طنزاندیش عمق آدمها و موقعیتها را می‌کاود و از هر چیز مضحکه‌ای تلخ و دیوانه‌وار می‌سازد.
کتاب «سنگر و قمقمه‌های خالی» شامل بیست و چهار داستان کوتاه است که تعدادی از آنها در تاریخ داستان کوتاه فارسی ماندگارند. از بهترین داستانهای کتاب «سنگر و قمقمه‌های خالی» می‌توان به داستانهای «سراسر حادثه»، «قریب‌الوقوع»، «آقای نویسنده تازه‌کار است»، «سنگر و قمقمه‌های خالی»، «با کمال تأسف»، «غیرمنتظر» و «کلاف سردرگم» اشاره کرد.
کتاب «سنگر و قمقمه‌های خالی» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
https://www.bennubook.com/book/9336
دهه‌ی 40 و مشق‌های دیگر
شمیم بهار ماندگاری خود در تاریخ داستان کوتاه فارسی را مدیون چند داستان کوتاه است که در دهۀ 40 و اوایل دهۀ 50 خورشیدی در مجلۀ «اندیشه و هنر» منتشر شدند. نسخۀ کاغذی این داستان‌ها تا چند سال پیش راحت در دسترس نبود و بعضی از آنها را می‌شد با جستجو در اینترنت پیدا کرد.
انتشار کتاب «دهه‌ی 40 و مشق‌های دیگر» باعث شد که بیشتر داستانهای کوتاه قدیمی شمیم بهار در دسترس خوانندگان علاقمند به داستان کوتاه فارسی قرار بگیرد.
کتاب «دهه‌ی 40 و مشق‌های دیگر» شامل بسیاری از داستانهای کوتاه قدیمی شمیم بهار و همچنین نوشته‌های دیگری از اوست. زندگی طبقۀ متوسط‌به‌بالا، مدرن، روشنفکر، تحصیلکرده، فرنگی‌مآب و فرهنگیِ شهرنشین و تنش‌ها و کشمکش‌ها و بحران‌ها و روابط آدم‌های این طبقه از درونمایه‌های اصلی داستانهای کوتاه شمیم بهار است.
شمیم بهار نویسنده‌ای به‌شدت تکنیک‌محور است و در داستانهایش به زبان و ساختمان داستان و شیوه روایت توجهی ویژه دارد. داستانهای کوتاه او در کتاب «دهه‌ی 40 و مشق‌های دیگر» داستان‌هایی به‌هم‌پیوسته‌اند. بهترین داستانهای این کتاب، که از بهترین‌های داستان کوتاه فارسی هم به حساب می‌آیند، داستانهای «اردیبهشت چهل و شش» و «ابر بارانش گرفته‌ست» هستند. در این هر دو داستان می‌توان تعارض انسانی بیگانه و از فرنگ‌آمده را با جامعۀ ایران و ناتوانی این انسان از درک مناسبات و مسائل جامعه‌ای را که در آن بیگانه است به‌خوبی دید.
کتاب «دهه‌ی 40 و مشق‌های دیگر» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
دیدگاهتان را بنویسید