نادر ابراهیمی نویسنده و هنرمندی چندساحتی‌ست؛ نویسنده و هنرمندی که در حوزه‌های مختلف فرهنگی و هنری کار کرده است. هم قصه نوشته و هم فیلم ساخته، هم روزنامه‌نگاری کرده و هم ترجمه و هم ترانه‌سرایی، شعر هم سروده و خطاطی و نقاشی هم کرده و فیلمنامه و نمایشنامه و آثاری پژوهشی و آموزشی درباره داستان و داستان‌نویسی نیز نوشته است. با مجله بنوبوک همراه ما باشید.
ابراهیمی دغدغۀ آموزش و ارتقای فرهنگ کودکان و نوجوانان را هم داشت و از همین‌رو، علاوه بر ادبیات بزرگسال، در حوزه ادبیات کودک و نوجوان نیز فعال بود.
فعالیت در حوزه ایرانشناسی از دیگر فعالیتهای فرهنگی نادر ابراهیمی بود.
خلاصه اینکه در یک کلمه می‌توان گفت که ابراهیمی در زمره آن دسته از چهره‌های فرهنگی ایران است که حوزه‌های مختلف را برای کارِ فرهنگی آزموده و به کار در یک حوزه بسنده نکرده است، همچنان که به‌لحاظ شغلی نیز انواع و اقسام مشاغل را تجربه کرده است.
نادر ابراهیمی از جمله نویسندگانی‌ست که به‌ویژه با چند کتابش، مثل «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم»، «یک عاشقانه‌ی آرام» و «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم»، با اقبال گسترده‌ای از جانب مخاطبان ادبیات روبه‌رو بوده و از نویسندگان پرفروش و پرمخاطب ایرانی به حساب می‌آید.
در ادامه مروری کرده‌ایم بر زندگی و بعضی آثار این هنرمند و نویسنده پُرکار و چندساحتی:
زندگی شخصی
نادر ابراهیمی متولد 1315 در تهران است. مادرش از لاریجانی‌هایی بود که در تهران سکونت داشتند و پدرش از قجرها و نواده ابراهیم خان ظهیرالدوله، حاکم خوشنامِ کرمان در زمان فتحعلی شاه قاجار که با احداث قنات‌ها و مزارع و بناهایی در کرمان و اطراف آن، در عمران و آبادی آن نواحی سهم به‌سزایی داشت.
باغ شاهزاده در ماهان، که به باغ شازده هم معروف است و امروزه از بناهای تاریخی و گردشگری استان کرمان به حساب می‌آید، از بناهای ساختۀ همین ابراهیم خان ظهیرالدوله، جدّ پدری نادر ابراهیمی، است.
ابراهیمی در نوجوانی وارد فعالیت سیاسی شد و بابت کار سیاسی به دردسر و زندان هم افتاد.
بعد از گرفتن دیپلم ادبی از دبیرستان «دارالفنون» به تحصیل در رشتۀ حقوق پرداخت، اما به حقوق علاقه نداشت و آن را نیمه‌کاره رها کرد و تحصیلات دانشگاهی خود را در رشتۀ زبان و ادبیات انگلیسی ادامه داد.
در زندگی در مشاغل گوناگون و فراوانی، از کمک‌کارگری تعمیرگاه سیار در ترکمن‌صحرا تا کارگری چاپخانه و حسابداری و تحویلداری بانک و صفحه‌بندی روزنامه و مجله و میرزایی در حجره فرش در بازار و نقاشی روی روسری و لباس و…، به کار پرداخت.
شرح کار در مشاغل گوناگون و متنوع را خودش در دو کتاب اتوبیوگرافیک «ابن مشغله» و «ابوالمشاغل» آورده است.
ابراهیمی همچنین مؤسس گروه کوهنوردی قدیمی «اَبَرمرد» است. او مدتی هم در اول انقلاب و در دوره دولت موقت، از طرف داریوش فروهر، در زمانی که فروهر وزیر کار دولت موقت بود، به‌عنوان مشاور وزیر انتخاب شد اما طولی نکشید که از این سِمَت استعفا کرد.
این نویسنده و مترجم و هنرمند سرانجام در سال 1387 با یک کارنامۀ پُربار و متنوع فرهنگی، بر اثر توموری که سال‌ها او را رنج داد، درگذشت.
زندگی فرهنگی
نادر ابراهیمی نوشتن را از شانزده سالگی آغاز کرد. بیست و شش ساله بود که اولین اثر داستانی‌اش، با عنوان «خانه‌ای برای شب»، در سال 1341 منتشر شد و داستان «دشنام» از این مجموعه بسیار مورد استقبال قرار گرفت.
او بعد از «خانه‌ای برای شب» آثار داستانی زیاد دیگری منتشر کرد و در بعضی از آنها تکنیک‌ها و شگردهای روایی نامتعارفی را برای داستان‌گویی به‌کار گرفت.
ابراهیمی همچنین یکی از نویسندگانی‌ست که در بعضی آثارش قالب کهن افسانه و فابل را برای نوشتن داستان‌های تمثیلی اجتماعی به‌کار می‌گیرد و از زبان حیوانات و گیاهان مسائل اجتماعی را مطرح می‌کند و در فابل‌های خود، چنانکه حسن میرعابدینی در کتاب «صد سال داستان‌نویسی ایران» اشاره می‌کند، «از ورای کنایه‌هایی درباره حیوانات، به توصیف شرارت‌های اجتماعی می‌پردازد.»
او همان‌طور که در حیطه‌های مختلف هنری و ادبی کار کرده، در قصه‌نویسی نیز حیطه‌ها و شگردهای مختلف را آزموده است. هم قصۀ رئالیستی نوشته و هم قصۀ تمثیلی به‌شیوه افسانه و فابل و حکایت‌های قدیمی و هم داستان‌های زندگی‌نامه‌ای. بی‌دلیل نیست که محمدعلی سپانلو در کتاب «بازآفرینی واقعیت» کتاب‌های نادر ابراهیمی را «سراسر صحنۀ آزمون‌های او در زمینه‌های گوناگون قصه‌نویسی» معرفی می‌کند و آنچه را که او در قصه‌های مختلفش آزموده است این‌چنین برمی‌شمارد: «حکایت‌های نیمه‌فلسفی با نثر مرصع کلاسیک و نتایجی که از قبل برای خواننده قابل پیش‌بینی است. قصص‌الحیوانات اندوهگین با انشاء ساده که بیشتر به کار کودکان می‌خورد. قصه‌های سوررئالیست مآب، با نگارشی بحرانی، که در آنها گاه با کلمات و یا وضعیت‌ها بطور سمج بازی شده. قصه‌های ماجرائی درباره یاغی‌ها – خان‌ها و ترکمن‌ها، که فرم ساختمان آنها یادآور برخی نویسندگان امریکایی است و توصیفات ماهرانه‌ای در “بیان” دارد، و نیز قصه‌های رئالیستی، که چهره‌ای دیگر از نویسنده – نویسنده‌ای جانبدار با آگاهی طبقاتی – را نشان می‌دهد.»
ابراهیمی، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، در حوزه‌های گوناگون و متنوع فرهنگ فعال بود. او، علاوه بر نوشتنِ داستان، نقد داستان هم می‌نوشت. کتاب‌هایی هم در حوزه آموزش داستان‌نویسی و تاریخ ادبیات داستانی ایران نوشته است و بی‌شمار کتاب برای کودکان و نوجوانان که بعضی از آنها جوایز بین‌المللی برده‌اند، مثل داستان «سنجاب‌ها» که در اواخر دهۀ 40 خورشیدی چاپ شد و از طرف سازمان جهانی یونسکو به‌عنوان قصۀ برگزیده آسیا انتخاب شد. این کتاب همچنین در خود ایران کتاب برگزیده شورای کتاب کودک شد.
جایزه نخست فستیوال کتاب‌های کودکان توکیو ژاپن و جایزه نخست براتیسلاوا و جایزة نخست تعلیم و تربیت یونسکو، هر سه به‌خاطر کتاب «کلاغ‌ها»، از دیگر جوایزی‌اند که نادر ابراهیمی در حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان دریافت کرده است.
او همچنین با همسرش، فرزانه منصوری، مؤسسۀ همگام با کودکان و نوجوانان را، به منظور فعالیتهای فرهنگی در این زمینه، تأسیس کردند. این مؤسسه در حوزه نشر کتاب‌های کودک و نوجوان هم فعال بود و بخش انتشارات آن در جشنواره‌های آسیایی و جهانی تصویرگریِ کتاب کودک به عنوان ناشر برگزیدة آسیا و ناشر برگزیدة نخست جهان انتخاب شد.
تصویرگری کتاب‌های کودکان و مدیریت کتابفروشی و ترجمه و ویراستاری از دیگر فعالیت‌ها و مشاغل فرهنگی نادر ابراهیمی بوده است. او همچنین نخستین مؤسسۀ غیرانتفاعی – غیردولتی ایرانشناسی را تأسیس کرد.
دو سریال تلویزیونی «آتش بدون دود» و «سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن» و دو فیلم سینمایی «صدای صحرا» و «روزی که هوا ایستاد» آثار نادر ابراهیمی در حوزه فیلمسازی‌اند.
در ادامه مروری کرده‌ایم بر چند کتاب این نویسنده و هنرمند معاصر ایرانی:
چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم
کتاب «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» از آثار محبوب و پُرفروش نادر ابراهیمی است. این کتاب مجموعه‌ای‌ست از نامه‌هایی که نادر ابراهیمی در دهۀ 60 خورشیدی به همسرش، فرزانه منصوری، نوشته است.
کتاب «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» ماحصل سالهایی‌ست که نادر ابراهیمی تازه تمرین خطاطی را شروع کرده بوده و حین خطاطی اغلب به یاد همسرش می‌افتاده و با دلی گرفته به دلگرفتگی همسر خود می‌اندیشیده و سرانجام بر آن شده که مشق خطاطی‌اش را با عشق درآمیزد و نامه‌ای خطاب به همسرش بنویسد و این آغاز نامه‌نگاری‌هایی است که ابراهیمی از آن پس آنها را به عنوان بخشی از مشق خطاطی‌اش ادامه می‌دهد.
نامه‌های کتاب «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» هرچند عاشقانه‌اند، اما به حرفهای صرفاً خصوصی عاشقی به معشوقۀ خویش محدود نمی‌مانند و از این جهت تجسمی‌اند از مفهوم عشق در معنای عام و گسترده آن.
ابراهیمی در نامه‌هایش به معشوقه و همسر خویش در کتاب «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» از مسائلی سخن گفته که چه بسا هرکس در زندگی مشترک با آنها مواجه شده باشد. او در «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم»، ضمن سخنان عاشقانه، راه تداوم عشق را نشان می‌دهد و نیز راه فائق آمدن بر مشکلاتی را که عشق و زندگی مشترک را تهدید می‌کنند.
ابراهیمی این نامه‌ها را نه در آغاز زندگی مشترک، بلکه زمانی نوشته که او و معشوقه و رفیقِ راه و شریک زندگی و همسرش راه دشوار زندگی را به اتفاق طی کرده‌اند و باهم به حدود میانسالی رسیده‌اند و توانسته‌اند عشق خود را از گزند حوادث برهانند.
در کتاب «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» تصویری از فراز و فرودهای یک زندگی عاشقانۀ مشترک را می‌بینیم و تصویری از زوجی که می‌کوشند بر اندوه و دیگر مسائل زندگی خویش غلبه کنند.
ابراهیمی در «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم»، با نثری که به شعر پهلو می‌زند، از مشکلات گوناگون و ضرورت غلبه بر این مشکلات گفته و از عشق خود به همسرش و از تأملاتش درباب موضوعات مختلف و نیز از دغدغه‌ها و مشکلاتی در زندگی مشترک که چه بسا زوجهای زیادی با آنها مواجه شده باشند و از این جهت شاید بخشی از خود را در این نامه‌ها بیابند.
کتاب «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» هم شرح عشق است و هم شرح مسائل و دغدغه‌های زندگی روزانه و هم شرح عذاب وجدان نویسنده‌ای عاشق که احساس می‌کند آنچنان سر به کار نوشتن داشته که نتوانسته برای شریک زندگی‌اش همسری شایسته باشد و از این بابت عذرخواهِ همسر و معشوقۀ خویش است.
یک عاشقانه‌ی آرام
از دیگر آثار مشهور و پُرفروش نادر ابراهیمی رمان «یک عاشقانه‌ی آرام» است. این رمان اولین بار در سال 1374 منتشر شد و چنان مورد استقبال قرار گرفت که تا به امروز بارها و بارها تجدید چاپ شده است.
نادر ابراهیمی در رمان «یک عاشقانه‌ی آرام» داستان پاگرفتن و رشد و تحکیم رابطه‌ای عاشقانه را میان یک زوج و ازدواج آنها را در متن ناآرامی‌ها و حوادث سیاسی پیش از انقلاب 1357 و ادامۀ این رابطۀ عاشقانه و زندگی مشترک زناشوییِ همدلانه و رفیقانه را در سالهای بعد از انقلاب روایت می‌کند.
رمان «یک عاشقانه‌ی آرام» شرح شاعرانۀ عشقی است که، به‌رغم حوادث سیاسی‌ای که بین عشاق فاصله می‌اندازد، شعله‌ور و پایدار و برقرار می‌ماند و هیچ فاصله‌ای و هیچ عامل بیرونی نمی‌تواند ذره‌ای از حرارت آن بکاهد.
این رمان همچنین تأملی در معنای عشق و نیز تأملی‌ست در مفاهیم دیگری که عاشق و معشوق در مکالماتشان از آنها سخن می‌گویند. رمان هم درباره عشق زن و مردی به یکدیگر است و هم از خلال شرح این عشق و سِیر پرورش و رشد آن، به تأمل در موضوعاتی چون فرهنگ، تاریخ، روشنفکری، مسائل اجتماعی و رابطۀ فرد با جامعه، نظم و بی‌نظمی و عادت و تکرار و هنر و زبان و ادبیات می‌پردازد و در قالب مکالمات میان زن و مرد این تأملات را بیان می‌کند.
داستان رمان «یک عاشقانه‌ی آرام» درباره گیله‌مردی اهل لاهیجان است که به دختری آذری به نام عسل دل می‌بازد، با او ازدواج می‌کند و این دو دوشادوش هم حوادث روزگار پرآشوب را تاب می‌آورند و از سر می‌گذرانند و عشق خود را در متن ناملایمات جامعه می‌پرورانند و هردم تازه‌اش می‌کنند و با هم به میانسالی و سالخوردگی می‌رسند.
داستان از سالهای پیش از انقلاب و ماجرای آشنایی گیله‌مرد و عسل و ازدواج آنها آغاز می‌شود. گیله‌مرد دبیر ادبیات و مبارز سیاسی است. او به زندان می‌افتد و زندان بین او و معشوقه و شریک زندگی‌اش فاصله می‌اندازد. آنها به هم نامه می‌نویسند و عشق و پیوند میان خود را از راه دور زنده نگه می‌دارند و مصائب را از سر می‌گذرانند و وارد عصر انقلاب می‌شوند و از جوانی تا سالخوردگی می‌کوشند عشق خود به یکدیگر را زنده و تازه نگه دارند. آنها حوادث را با هم تجربه می‌کنند، با هم دربارة عشق و دیگر چیزها بحث می‌کنند، از جامعه و سیاست می‌گویند و دوتایی، در کوران حوادث گوناگون، به آرامی و آهستگی پیش می‌روند و عشق آرام خود را در متن ناآرامی‌ها حفظ می‌کنند.
کتاب «یک عاشقانه‌ی آرام» رمانی‌ست که با زبان و بیانی که رنگی از شاعرانگی دارد، از عشق فردی و نیز عشقی که در روح و هستی اجتماعی یک ملت وجود دارد سخن می‌گوید و نیز از انسان ایرانی در گذر تاریخ.
بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم
رمان «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» یک رمان کوتاه عاشقانه است درباره عشق میان دختری ارباب‌زاده به نام هلیا و پسری رعیت که در زمین‌های پدر دختر کشاورزی می‌کند.
هلیا و پسر کشاورز، به‌رغم مخالفت خانواده دختر با ازدواج او با پسری که هم‌طبقۀ آنها نیست، به چمخاله می‌گریزند و ازدواج می‌کنند. هلیا اما زندگی‌ای این‌گونه را تاب نمی‌آورد و زیرِ عشق‌اش به پسر می‌زند و او را ترک می‌کند.
پسر بعد از مدتی به زادگاهش بازمی‌گردد و می‌بیند که مادرش مُرده است و پدرش از او خشمگین و رنجیده است.
رمان «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» به‌صورت خطابی روایت می‌شود. راوی با هلیای غایب حرف می‌زند و به او نامه می‌نویسد و از خلال نامه‌های او پی می‌بریم که هلیا کیست و راوی کیست و بین هلیا و او چه گذشته است.
نادر ابراهیمی رمان «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» را با نثری شاعرانه نوشته است. در این رمان از موضوعاتی چون عشق و زندگی و مرگ و اندوه سخن رفته است.
آتش بدون دود
رمان «آتش بدون دود» رمانی بلند و هفت جلدی از نادر ابراهیمی است. نادر ابراهیمی، که هم دغدغۀ شناساندن ایران را دارد و هم دغدغه‌های اجتماعی، در بخشی از رمان «آتش بدون دود» تصویری از زیبایی‌های ترکمن‌صحرا ارائه می‌دهد تا مخاطبان خود را با مناظر این نقطه از ایران آشنا کند و در بخشی دیگر، داستان مبارزات یک زوجِ انقلابی با حکومت پهلوی را روایت می‌کند.
نادر ابراهیمی به‌خاطر رمان «آتش بدون دود» به‌عنوان نویسندة برگزیدة ادبیات داستانی بیست سال بعد از انقلاب انتخاب شد.
او سریال «آتش بدون دود» را براساس ماجراهای سه جلد اول این رمان ساخت. این سریال در سالهای 1353 تا 1354 از تلویزیون ملی ایران پخش شد. در این سریال بازیگرانی چون منوچهر احمدی، منوچهر فرید، محمدعلی کشاورز، مهری ودادیان، مهری مهرنیا، اکبر زنجان‌پور، جمشید گرگین و جعفر والی ایفای نقش کرده‌اند.
مردی در تبعید ابدی
رمان «مردی در تبعید ابدی» یک رمان فلسفی – زندگی‌نامه‌ای درباره زندگی و افکار و اندیشه‌های ملاصدرای شیرازی صدرالمتألهین است. نادر ابراهیمی در رمان «مردی در تبعید ابدی»، ضمن شرح زندگی ملاصدرا، فلسفۀ این فیلسوف بزرگ ایرانی و بنیان‌گذار حکمت متعالیه را نیز شرح می‌دهد.
کتاب‌هایی از نادر ابراهیمی، اعم از کاغذی و صوتی، را می‌توانید با رجوع به لینک‌های زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:
https://www.bennubook.com/book/157358
https://www.bennubook.com/book/157356
https://www.bennubook.com/book/8388
https://www.bennubook.com/book/142210
https://www.bennubook.com/book/142707
https://www.bennubook.com/book/101099
https://www.bennubook.com/book/8383
https://www.bennubook.com/book/100021
https://www.bennubook.com/book/150806
https://www.bennubook.com/book/1877
https://www.bennubook.com/book/158234
https://www.bennubook.com/book/16641
https://www.bennubook.com/book/114638
https://www.bennubook.com/book/101088
https://www.bennubook.com/book/150803
دیدگاهتان را بنویسید