بیوگرافی الیف شافاک و معرفی آثار

الیف شافاک (Elif Şafak) را، که نامش به‌فارسی گاه به الیف شفق هم ترجمه شده، در ایران بیشتر با رمان «ملت عشق» می‌شناسند؛ رمانی که شافاک در آن سراغ دو تن از برجسته‌ترین چهره‌های ادبیات عرفانی ایران، یعنی مولوی و شمس تبریزی، رفته است. با مجله بنوبوک همراه باشید.

الیف شافاک اما نه تنها در ایران و نه تنها به‌واسطۀ رمان «ملت عشق»، بلکه در کشورهای مختلف جهان و به‌خاطر مجموعه‌ای از آثارش، به یکی از محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین نویسندگان امروز دنیا بدل شده است.

شافاک نه فقط قصه‌نویس، بلکه روزنامه‌نگار، فعال سیاسی – اجتماعی و فعال در حوزه حقوق زنان، جُستارنویس، فعال حقوق بشر، سخنران و استاد دانشگاه هم هست.

او نویسنده‌ و روشنفکری‌ست حساس به مسائل زنان در جوامع مردسالار و نیز علاقمند به آشتی و نزدیک‌کردن فرهنگ‌های مختلف به یکدیگر.

این هر دو دغدغه چه بسا از تجربۀ زیستۀ شافاک، به‌عنوان یک نویسنده زنِ چندفرهنگی و چندملیتی و واقف به تبعیضی که جوامع عقب‌مانده و فرهنگ مردسالار به زنان روا می‌دارند، می‌آید. شافاک تباری ترکیه‌ای – بریتانیایی دارد و خودش زاده فرانسه است. او ملل و فرهنگ‌های گوناگون و متنوعی را در درون خود زیسته و تجربه و تخیل کرده است.

آشنایی با فرهنگ‌های مختلف و متنوع و قرار گرفتن میان سنت و مدرنیسم و شرق و غرب، بر آثار الیف شافاک تأثیر بسیار گذاشته است.

شافاک همچنین نویسنده‌ای‌ست که استانبول در آثارش حضوری ویژه و چشمگیر دارد.

در ادامه مروری کرده‌ایم بر زندگی و بعضی آثار او:

تولد در فرانسه و رفتن به سرزمین مادری

الیف شافاک در سال 1971 میلادی در استراسبورگ فرانسه، از مادری اهل ترکیه و پدری بریتانیایی، متولد شد.

یک سال بعد از تولدِ الیف، مادر و پدرش از هم جدا شدند و او به همراه مادرش به ترکیه رفت. مادرش دیپلمات بود و همین موضوع باعث شد که او به همراه مادر به شهرهای مختلف دنیا سفر کند و فرهنگ‌های مختلفی را بشناسد.

مدتی با مادرش در مادرید بودند و الیف همان‌جا به مدرسه رفت. بعد از آن، چندی در عمان اقامت داشتند. سپس به ترکیه رفت و در دبیرستان آناتولی آتاتورک آنکارا تحصیل کرد.

الیف شافاک با مادرش بزرگ شد و  زندگی در میان خانواده سنتی مادرش در ترکیه او را با زندگی و فرهنگ اقشار سنتی کشورش نیز آشنا کرد. او نام خانوادگی خود را نیز از نام کوچک مادرش گرفته است.

تحصیلات دانشگاهی در ترکیه و نخستین آثار

الیف شافاک در دوران زندگی در ترکیه، در دانشگاه فنی خاور میانه در آنکارا تحصیل کرد و از این دانشگاه مدرک کارشناسی روابط بین‌الملل، کارشناسی ارشد مطالعات زنان و دکترای علوم سیاسی گرفت.

در همان دوران تحصیلات دانشگاهی بود که شافاک اولین اثر داستانی‌اش را، که مجموعه داستانی بود با عنوان «آناتولی‌ای برای چشم‌های بد»، به چاپ رساند. این کتاب در سال 1994 منتشر شد.

درخشش در «پنهان»

دومین اثر داستانی الیف شافاک رمانی بود با عنوان «پنهان» که در سال 1997 منتشر شد. با همین رمان بود که شافاک توجه منتقدین ادبی را به خود جلب کرد و به‌خاطر آن، جایزه «رومی» را، که ویژة ادبیات عرفانی در ترکیه است، گرفت.

استانبول، روزنامه‌نگاری و دیگر کارها

الیف شافاک بعد از تمام‌شدن دوران تحصیلات دانشگاهی‌اش در آنکارا و گرفتن دکترا از دانشگاه این شهر، به استانبول رفت. آن‌ها که آثار او را خوانده‌اند می‌دانند که استانبول در بعضی از این آثار، چه جایگاه ویژه‌ای دارد و او فرهنگ سنتی و مدرن این شهر را چقدر خوب می‌شناسد و زندگی در استانبول را با چه ظرافت و باریک‌بینی‌ای در آثارش بازتاب می‌دهد.

شافاک روزنامه‌نگاری هم کرده است و برای نشریات مختلفی، از جمله «تایم»، «گاردین»، «نیویورکر»، «نیویورک تایمز»، «اشپیگل» و روزنامه‌های «زمان» و «خبرتورک» در ترکیه، جُستار نوشته است.

مجموعه‌ای از جُستارهای روزنامه‌ای او در کتابی به نام «شمسپاره» منتشر شده است.

تدریس در دانشگاه‌های میشیگان و آریزونا و سخنرانی درباره موضوعاتی چون «زنان و ادبیات»، «ادبیات و تبعید»، «حافظه و سیاست» و سخنرانی در کنفرانس تد از دیگر فعالیت‌های الیف شافاک است.

او همچنین با شبکه‌های بی‌بی‌سی و یورونیوز و الجزیره انگلیسی به‌عنوان مفسر همکاری کرده است.

شافاک از مدافعان حقوق زنان و حقوق اقلیت‌ها و از فعالان حقوق بشر و مدافعان آزادی بیان است. نام او در فهرست صد زن الهام‌بخش و تأثیرگذار منتخب بی‌بی‌سی قرار دارد. او همچنین یکی از نویسندگانی‌ست که در کنار مارگارت اتوود و نویسندگانی دیگر، برای حضور در پروژه کتابخانۀ آینده انتخاب شده است و کتابی در این پروژه دارد.

جایزه و مجازات

الیف شافاک تاکنون برای آثارش جوایز مختلفی گرفته است که اولین آن‌ها، چنانکه اشاره شد، جایزه‌ «رومی» بود که در ترکیه به‌خاطر رمان «پنهان» به او داده شد.

او همچنین دارای نشان شوالیۀ هنر و ادبیات فرانسه است و جایزه بنیاد نویسندگان و روزنامه‌نگاران ترکیه را نیز گرفته است.

رمان «محرم» او نیز از طرف انجمن نویسندگان ترکیه جایزه بهترین داستان را گرفته است.

اما در ترکیه فقط توفیق نصیب الیف شافاک نشده است و ربطِ او به این کشور برایش دردسر هم داشته است. این دردسر مربوط می‌شود به یکی از رمان‌های شافاک، به نام «حرامزاده استانبول»، که در آن به نسل‌کُشی ارامنه اشاره شده و همین قضیه کارِ الیف شافاک را در ترکیه به دادگاه کشاند.

در ادامه، بعض آثار الیف شافاک را مرور و معرفی کرده‌ایم:

ملت عشق

رمان «ملت عشق» پرفروش‌ترین کتاب الیف شافاک در ترکیه و نیز معروف‌ترین و پرفروش‌ترین رمان او در ایران است. این رمان اولین بار در سال 2010 به دو زبان ترکی و انگلیسی منتشر شد و در ترکیه چنان مورد استقبال قرار گرفت که عنوان  پرفروش‌ترین کتاب تاریخ ترکیه را از آن خود کرد.

رمان «ملت عشق» یکی از نمونه‌های موفقِ رمان عاشقانه – زندگی‌نامه‌ای در قرن بیست و یکم است. الیف شافاک در این رمان، با قصه‌‌پردازیِ جذاب و ماهرانه و خلق داستانی پُرکشش، از حال به گذشته و نیز از غرب به شرق پُل می‌زند و فرهنگ شرق و غرب را به هم وصل می‌کند.

داستان رمان «ملت عشق» در سال 2008 اتفاق می‌افتد. این رمان درباره زنی امریکایی، به نام اللا روبینشتاین، است که به‌واسطۀ آشنایی با رمانی درباره زندگی مولانا و شمس و نیز آشنایی‌اش با نویسنده این رمان، زندگی ساکن و یکنواخت‌اش دستخوش تحول می‌شود. اِللا یک زنِ خانه‌دارِ امریکایی با زندگی‌ای یکنواخت و کسالت‌بار است. او، که زبان و ادبیات انگلیسی خوانده و روزگاری آرزو داشته منتقد ادبی بشود، خواسته‌های واقعی خود را سرکوب کرده و به زندگی معمولی‌اش تن داده و سعی کرده است برای شوهر و بچه‌هایش همسر و مادری ایده‌آل باشد و به کمبودهای عاطفی زندگی خود و فقدان عشق میان خود و همسرش فکر نکند.

اللا بیست سال از زندگی زناشویی‌اش را به همین شیوه سپری کرده است، اما ناگهان در آستانۀ چهل سالگی دچار عشق می‌شود و این عشق زندگی او را زیر و زبر می‌کند.

قضیه از این قرار است که برای اِللا، بعد از مدتها خانه‌داری، کاری پیدا شده است. این کار را شوهرش برای او پیدا کرده است؛ شوهری که گویا چندان هم به اللا وفادار نبوده و چه بسا پیدا کردن کار برای او هم یک‌جور جبران بی‌وفایی باشد.

اللا قرار است به عنوان دستیار در بخش ویراستاری یک انتشارات مشغول به کار بشود و این آغاز ماجراست. به او کتابی داده‌اند که آن را بخواند و بررسی کند و گزارشی درباره‌اش بنویسد و تحویل مافوقش در بخش ویراستاری انتشارات بدهد. این کتاب رمانی است به نام «ملت عشق»، از یک نویسندة مرموز و گمنام هلندی به نام ع. ز. زاهارا. درباره این نویسنده گویا کسی چیزی نمی‌داند. رمان او درباره زندگی شمس و مولانا است.

اللا جذب رمان نویسنده هلندی و مفاهیم آن می‌شود و از این مسیر، زندگی‌ و سرنوشت‌اش با شرق، با عرفان و با عشق گره می‌خورد و این اتفاق، دگرگونی بزرگی را در زندگی‌اش رقم می‌زند.

بخشهایی از کتاب «ملت عشق» به رمانی که اللا آن را می‌خواند و در نتیجه به شرح ماجرای شمس و مولانا و زندگی و افکار و احوال آنها اختصاص دارد و بخشهایی نیز به زندگی و سرگذشت اللا و تحولی که خواندن داستان شمس و مولانا و آشنایی با عوالم آنها و نیز آشنایی با نویسنده رمان «ملت عشق» در او پدید می‌آورد.

رمان «ملت عشق» پُلی‌ست میان قرن هفتم هجری و عرفان ایرانی و زندگی و افکار دو عارف برجستۀ ایران و مخاطب امروز و انسان مدرن غربی و نیز انسان امروز شرقی که با میراث کهن خود آشنایی ندارد.

الیف شافاک در رمان «ملت عشق» هم دغدغه‌های انسان امروزیِ گرفتارِ روزمرگی و بحرانها و خلاء‌های عاطفی را مطرح می‌کند و هم نشان می‌دهد که این انسان گرفتار بحرانهای امروزی چگونه می‌تواند، با رجوع به میراث فکری و ادبی گذشتگان، راهی برای رهایی از مسائل امروز خود و ایجاد دگرگونی در زندگیِ نادلخواهش بیابد.

در رمان «ملت عشق» می‌بینیم که میراث ادبی و فرهنگیِ به‌جامانده از اعصارِ دور، آن‌قدرها هم بی‌ربط به زندگی انسان امروز نیست و کافی‌ست ورای عادتهای روزمره و تثبیت‌شده به این میراث نگاه کنیم تا با آن اُخت شویم؛ آن‌وقت است که درمی‌یابیم ادبیات و فرهنگ کهن از آنچه می‌پنداریم به ما نزدیک‌تر است و برای زندگی و مسائل امروز ما حرفها برای گفتن دارد.

ترجمۀ ارسلان فصیحی از رمان «ملت عشق» را می‌توانید با رجوع به لینک‌های زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/160834

https://www.bennubook.com/book/8958

https://www.bennubook.com/book/14959

https://www.bennubook.com/book/154213

پنهان

رمان «پنهان»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، دومین اثر داستانی الیف شافاک است. شافاک، که پیش از رمان «پنهان» مجموعه داستان «آناتولی‌ای برای چشم‌های بد» را منتشر کرده بود، با رمان «پنهان» خوش درخشید و جایزه «رومی» را از آن خود کرد.

رمان «پنهان»، مانند «ملت عشق»، رمانی با درونمایۀ عرفانی‌ست. داستان این رمان، درباره پسر‌بچه‌ای تراجنسیتی است که در کودکی سر از خانقاهی درمی‌آورد و در آنجا مرید مرشدی می‌شود و تحت تأثیر او و نیز دیگر آدم‌های ساکن خانقاه قرار می‌گیرد و مرشد، نام «پنهان» را بر این پسربچه می‌نهد.

رمان «پنهان» رمانی‌ست با شخصیت‌ها و خرده‌روایت‌های متنوع و متعدد.

ترجمۀ صابر حسینی از رمان «پنهان» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/157757

محرم

رمانی عرفانی – فلسفی و اجتماعی که وقایع آن در زمان‌ها و مکان‌های مختلف اتفاق می‌افتد. رمان «محرم» رمانی‌ست که اساس آن را پراکنده‌هایی مجموع شکل می‌دهند که حول محور حقیقت و راز گِرد آمده‌اند.

شافاک در رمان «محرم» از رازهایی می‌گوید که نباید برملا شوند و از خلوتی که نباید به جِلوَت آید و بهتر این است که پنهان باقی بماند.

در رمان «محرم»، علاوه بر مسائل فلسفی و عرفانی، با دغدغۀ همیشگی شافاک درباره زنان تحت سیطره و ستم جوامع مردسالار مواجهیم. شافاک همچنین در رمان «محرم» به کندوکاو در رابطۀ زن و مرد و شباهت‌ها و تفاوت‌های زنان و مردان پرداخته است.

شافاک، چنانکه پیش‌تر گفته شد، به‌خاطر رمان «محرم» جایزه انجمن نویسندگان ترکیه را گرفته است.

ترجمۀ صابر حسینی از رمان «محرم» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/10126

شمسپاره

کتابی که الیف شافاک روزنامه‌نگار را به ما می‌شناساند. کتاب «شمسپاره» مجموعۀ شصت و پنج جُستار از الیف شافاک است که اولین بار در روزنامۀ «خبرتورک» منتشر شده‌اند.

کتاب «شمسپاره» شامل موضوعات متنوعی‌ست. شافاک در جُستارهای این کتاب از بسیاری از دغدغه‌ها و دلمشغولی‌ها و علاقه‌های گوناگون خود، از عشق و ادبیات و نوشتن و خلاقیت و مسائل زنان و هویت و جنسیت گرفته تا سیاست و غربت و…، سخن می‌گوید.

کتاب «شمسپاره» با طرح‌هایی از م. کولتوکهان پرکر همراه است.

ترجمۀ صابر حسینی از کتاب «شمسپاره» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/156716

شپش‌پالاس

رمانی کُمیک درباره آشغال. رمان «شپش‌پالاس» یک رمان طنزآمیز با شخصیت‌های جورواجور و اتفاق‌های عجیب‌وغریب است.

الیف شافاک در رمان «شپش‌پالاس» ساختمان ویرانه‌ای در استانبول را مرکز رویدادهای قصه قرار داده است؛ ساختمانی که روزگاری عمارتی مجلل و باشکوه بوده و اکنون در هر طبقه‌اش آدم‌هایی عجیب‌و‌غریب زندگی می‌کنند که زندگی‌شان تلفیقی از تراژدی و کمدی است.

ایده نوشتن رمان «شپش‌پالاس» روزی در ذهن الیف شافاک جرقه زده است که او در اطراف میدان تاکسیم در استانبول قدم می‌زده و در همین حین، در کنار چشمه‌ای تاریخی، چشمش به این نوشته‌ می‌افتد: «در این مکان درویشی آرمیده است، آشغال نریزید وگرنه به زمین گرم می‌خورید.»

این نوشته، شافاک را به فکر نوشتن رمانی با محوریت آشغال می‌اندازد.

رمان «شپش‌پالاس» رمانی‌ست با ساختاری دایره‌وار که حول محور آشغال می‌گردد. شافاک در رمان «شپش‌پالاس» وقایع را با سیری دَوَرانی و غیرخطی روایت می‌کند و از خلال این حرکت دَوَرانی، آشغال‌ها و چیزهای به ظاهر بی‌اهمیت زندگی را، با نگاهی طنزآمیز، می‌کاود.

ترجمۀ تهمینه زاردشت از رمان «شپش‌پالاس» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/3305

آینه‌های شهر

گفتیم که الیف شافاک مدافع و مروّجِ آشتی و همزیستی فرهنگ‌هاست. او رمان «آینه‌های شهر» را هم براساس همین دغدغه‌اش نوشته است. «آینه‌های شهر» رمانی‌ست در ستایش همزیستیِ ادیان و فرهنگ‌های گوناگون.

الیف شافاک در رمان «آینه‌های شهر» ما را با خود به گذشته‌ای دور می‌برد؛ به قرن شانزدهم میلادی و به اسپانیا و ترکیۀ آن روزگار.

رمان «آینه‌های شهر» دربارة یک خانوادة اسپانیایی است و شافاک، از خلال نقل داستان این خانواده، شهری را تصویر می‌کند که در آن مردمی با ادیان مختلف، مسالمت‌آمیز در کنار هم و باهم زندگی می‌کنند.

شافاک در رمان «آینه‌های شهر» در هیئت قصه‌گویی ظاهر می‌شود که واقعیت را در زمینه‌ای تاریخی و در بستر گذشتۀ دور به افسانه پیوند می‌زند.

ترجمۀ تهمینه زاردشت از رمان «آینه‌های شهر» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/8829

سه دختر حوا

یک رمان عاشقانه – اجتماعی درباره سه زن از سه فرهنگ و کشور مختلف. الیف شافاک در رمان «سه دختر حوا» قصۀ سه زن به نام‌های پری، شیرین و مونا را روایت می‌کند که اولی اهل ترکیه، دومی ایرانی و سومی امریکایی است. این سه زن در دوره دانشجویی‌شان در آکسفورد با هم آشنا می‌شوند.

در رمان «سه دختر حوا»، از خلال قصه‌ای عاشقانه و پُرکشش، از مسائل زنان مدرن در کشورهای جهان سوم سخن می‌رود.

الیف شافاک در این رمان، با ظرافت و باریک‌بینی و نگاهی رندانه و آمیخته به طنزی پوشیده و ملایم، درونِ شخصیت‌ اصلی رمان خود را می‌کاود و تأثیر شرایط فرهنگی و اجتماعی و تاریخی را بر زندگی شخصیِ زنان نشان می‌دهد و همچنین از دغدغه‌ها و تضادها و تناقض‌های فکری و عقیدتی زنی ساکنِ ترکیۀ امروز سخن می‌گوید.

وقایع رمان «سه دختر حوا» اگرچه پیرامون زندگی و شخصیت سه زن از سه کشور مختلف دور می‌زند، اما این پریِ اهل ترکیه و کشور اوست که در مرکز این رمان قرار دارند.

پری و کشورش در رمان «سه دختر حوا» گویی به هم متصل‌اند و پری نماینده مسائل و ویژگی‌های ترکیه است.

رمان «سه دختر حوا» از زاویۀ دید سوم‌شخص محدود به ذهن پری روایت می‌شود و نقطۀ شروع آن استانبولِ سال 2016 میلادی است؛ شهری که پریِ سی و پنج ساله اکنون ساکن آن است و قصه از خلال افکار و یادهای او پیش می‌رود و ضمن پرداختن به دیگر شخصیت‌های اصلی رمان، تصویری با رویکردی انتقادی و موشکافانه از جامعۀ معاصر ترکیه نیز به دست می‌دهد و همچنین به موضوع عشق می‌پردازد و به ماجرای آشنایی پری با استادی در آکسفورد و تأثیری که این آشنایی بر پری می‌گذارد.

شافاک در رمان «سه دختر حوا» با زبردستی به وصف جزئیات می‌پردازد و قصه‌اش را به‌گونه‌ای روایت می‌کند که مخاطب را دنبال خود می‌کشاند و همچنین او را به تأمل در خود و مسائل هویتی و اجتماعی پیرامون خود فرامی‌خواند.

ترجمۀ مریم طباطبائیها از رمان «سه دختر حوا» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/10135

جزیره درختان گمشده

رمانی درباب عشق و جنگ. الیف شافاک در رمان «جزیره درختان گمشده»، که از تازه‌ترین آثار اوست و در سال 2021 منتشر شده است، قصۀ یک زوج قبرسی – ترک را روایت می‌کند که عشق‌شان، بر اثر تلاقی با جنگ داخلی در قبرس و شکافی که به‌خاطر این جنگ پدید می‌آید، به فراق می‌انجامد.

شافاک در رمان «جزیره درختان گمشده» از دغدغۀ خود درباره آشتی فرهنگ‌ها و اقوام و ملل سخن می‌گوید و از این‌که جنگ چگونه می‌تواند عشق را ویران کند و پیوند عاشقانۀ دو انسان را از هم بگسلد.

ترجمۀ ندا رحمانی از رمان «جزیره درختان گمشده» را می‌توانید با رجوع به لینک زیر به‌صورت آنلاین از سایت بنوبوک خریداری کنید:

https://www.bennubook.com/book/1522029

برای خرید آثاری دیگر از الیف شافاک از سایت بنوبوک و به‌صورت آنلاین، می‌توانید به لینک‌های زیر رجوع کنید:

https://www.bennubook.com/book/4227

https://www.bennubook.com/book/157487

https://www.bennubook.com/book/157615

https://www.bennubook.com/book/12917

https://www.bennubook.com/book/158225